Συχνές Ερωτήσεις Γονιμότητας & Υπογονιμότητας

Σύμφωνα με τις νεότερες μελέτες το 40% των θεμάτων Γονιμότητας οφείλονται στον Ανδρικό Παράγοντα, 40% στον Γυναικείο ενώ το 20% αφορά και στους δύο ή χαρακτηρίζεται ως ανεξήγητη υπογονιμότητα. Ο παράγοντας που επηρεάζει και τα δύο φύλα είναι η ηλικία. Στην γυναίκα η ηλικία έχει άμεση συσχέτιση με την ποσότητα και την ποιότητα των ωαρίων. Επίσης μπορεί να συντρέχουν άλλοι παράγοντες , όπως ακατάστατη ωορρηξία, φραγμένες σάλπιγγες, ενδομητρίωση και ανωμαλίες στην μήτρα. Στον άνδρα η υπογονιμότητα σχετίζεται αρχικά με την ηλικία καθώς οι παράμετροι των σπερματοζωαρίων επηρεάζονται δυσμενώς με την πάροδο του χρόνου. Τελευταίες μελέτες καταδεικνύουν ότι η ανδρική υπογονιμότητα επηρεάζεται εξίσου σημαντικά από τον τρόπο ζωής του σύγχρονου άνδρα όπως : κάπνισμα, αλκοόλ, διατροφικές συνήθεις, άσκησης, ψυχολογικό στρες και περιβάλλον εργασίας .

Οι περιπτώσεις που η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι χρήσιμη, είναι οι εξής:

Α. Όταν υπάρχει σοβαρή βλάβη των σαλπίγγων, που δε μπορεί να αποκατασταθεί με σαλπιγγοπλαστική ή όταν η πλαστική σαλπίγγων έχει αποτύχει. Σ’ αυτή τη περίπτωση οι σάλπιγγες παρακάμπτονται με IVF.

Β. Σε περιπτώσεις ανωορρηξίας, όπως σε γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες.

Γ. Σε γυναίκες με ενδομητρίωση.

Δ. Σε φυσιολογικές γυναίκες, που ο σύζυγος τους έχει σοβαρά προβλήματα σπέρματος.

Ε. Σε ζευγάρια που πάσχουν από ανεξήγητη υπογονιμότητα.

Ζ. Σε ζευγάρια που φέρουν κάποιο γενετικό νόσημα και θέλουμε να βάλλουμε στη μήτρα υγιή έμβρυα.

Αυτό εξαρτάται πάρα πολύ από την ηλικία των συντρόφων, καθώς επίσης και από τα αίτια της υπογονιμότητας. Γενικά μία καλή κλινική θα πρέπει να έχει σταθερά ποσοστά επιτυχίας. Ποσοστό εγκυμοσύνης 50% με 60% σε ασθενείς, που έχουν παρακολουθηθεί για δύο χρόνια, είναι αναμενόμενα.

Στη πραγματικότητα σημαίνει, ότι οι ειδικοί δεν κατόρθωσαν να ανακαλύψουν την αιτία του προβλήματος. Καμιά φορά λέγεται και ιδιοπαθής, για να ακούγεται πιο επιστημονικοφανής. Όσο πιο χαμηλά είναι τα ποσοστά της ανεξήγητης υπογονιμότητας σε μια κλινική, τόσο πιο προσεχτικά κάνουν οι γιατροί τη δουλειά τους. Μια καλή κλινική δεν έχει ποσοστά ανεξήγητης υπογονιμότητας πάνω από 5% το πολύ 10%.
Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους εξής λόγους:

Α) αν το αίτιο της υπογονιμότητας δεν είναι γνωστό, η θεραπεία δεν είναι αιτιολογική. Η επιτυχία είναι περισσότερο θέμα τύχης.

Β) συνήθως συνιστώνται ακριβές θεραπείες, όπως IVF ελπίζοντας να πετύχουν. Μερικές φορές όχι μόνο δεν πετυχαίνουν, αλλά καθυστερούν και τη σωστή διάγνωση.

Γ) η διάγνωση ανεξήγητη υπογονιμότητα επιβαρύνει ψυχικά ακόμα πιο πολύ το ζευγάρι.

Δ) μερικές μορφές γυναικολογικών καρκίνων είναι πιο συχνές σε γυναίκες με ανεξήγητη υπογονιμότητα. Χρειάζεται προσεκτική παρακολούθηση αυτών των γυναικών και μετά το τέλος κάθε θεραπείας γονιμότητας, πιθανόν εφ’ όρου ζωής.

Έχει εκτιμηθεί ότι μια φυσιολογική γυναίκα, η οποία είναι 25 ετών ή νεαρότερη χρειάζεται κατά μέσο 2-3 μήνες για να μείνει έγκυος, σε σύγκριση με 6 μήνες ή και παραπάνω, που θα χρειαστεί μια γυναίκα που είναι 35 ετών ή μεγαλύτερη.
Γιατί αυτό συμβαίνει;

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για να εξηγήσουμε αυτά τα δεδομένα:

α) Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο οι γυναίκες γεννιούνται με ένα συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων και σε αντιδιαστολή με τους άντρες τα ωάρια τους δεν πολλαπλασιάζονται. Αυτό σημαίνει ότι τα ωάρια της γυναίκας μεγαλώνουν σε ηλικία. Επομένως όταν μία γυναίκα ηλικίας 40 ετών κάνει ωορρηξία, τα ίδια τα ωάρια έχουν ηλικία 40 ετών. Αυτά τα ωάρια, που είναι μεγάλα σε ηλικία, μπορεί να μην είναι τόσο εύκολο να γονιμοποιηθούν. Επίσης μπορεί να δημιουργήσουν έμβρυα με διάφορες ανωμαλίες, με αποτέλεσμα να μην γίνεται σωστά η εμφύτευση και να αυξάνονται οι πιθανότητες αποβολής.

β) Σαν αποτέλεσμα της ατρησίας (διαδικασία θανάτου των ωαρίων), υπάρχει μια προοδευτική ελάττωση του αριθμού των ωοθυλάκιων και των ωαρίων στην ωοθήκη. Συνεπώς παρατηρείται μια προοδευτική αύξηση του αριθμού των κύκλων, οι οποίοι είναι ανωορρηκτικοί σε συνάρτηση με τη ηλικία.

γ) Το ενδομήτριο δεν είναι τόσο δεκτικό όσο αυξάνει η ηλικία. Ακόμη και ένα φυσιολογικό έμβρυο μπορεί να έχει ελαττωμένες πιθανότητες να εμφυτευτεί.

δ) Υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα η γυναίκα όσο μεγαλώνει η ηλικία της, να πάσχει από ενδομητρίωση ή ινομυώματα, καταστάσεις οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν την γονιμότητα.

ε) Τέλος υπάρχει ελάττωση στην συχνότητα των σεξουαλικών επαφών με την ηλικία. Όλοι αυτοί όμως οι παραπάνω λόγοι δεν εμποδίζουν ένα μεγάλο αριθμό γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας να μένουν έγκυες και να γεννούν φυσιολογικά παιδιά .

Σύμφωνα με τις νεότερες μελέτες το 40% των θεμάτων Γονιμότητας οφείλονται στον Ανδρικό Παράγοντα. Τα αποτελέσματα αυτών των μελετών κατατείνουν στο ότι η ηλικία είναι ο πρωταρχικός  παράγοντας που επηρεάζει  αναπαραγωγική ικανότητα των ανδρών, όπως άλλωστε και των γυναικών, καθώς όλες οι παράμετροι των σπερματοζωαρίων επηρεάζονται δυσμενώς με την πάροδο του χρόνου. Νεότερες  έρευνες αποδεικνύουν την συνεχώς αυξανόμενη ηλικία τεκνοποίησης και την συσχέτιση της με την διάγνωση προβλημάτων σπέρματος .

Προβλήματα του σπέρματος μπορούν να υπάρχουν σε όλες τις ηλικίες των ανδρών ανεξαιρέτως. Ακόμα και όταν τα βασικά μορφοκινητικά του χαρακτηριστικά φαίνονται φυσιολογικά, δεν είναι απαραίτητο ότι έχει και όλες τις προϋποθέσεις για να επιτευχθεί γονιμοποίηση ωαρίων.

Η ενδομητρίωση διακρίνεται σε ελάχιστη, ελαφρά, μετρία και σοβαρή σύμφωνα με την Αμερικανική εταιρεία γονιμότητας. Στη περίπτωση της σοβαρής ενδομητρίωσης όλοι συμφωνούν ότι η καταστροφή των σαλπίγγων, οι συμφύσεις και γενικά η διαταραχή της ανατομίας συμβάλλουν στην υπογονιμότητα. Στη περίπτωση των ελαφρότερων μορφών ενδομητρίωσης, η κατάσταση μοιάζει με αυτή της κότας και του αυγού. Οι μισοί γιατροί υποστηρίζουν ότι η γυναίκα δε μένει έγκυος γιατί έχει ενδομητρίωση και οι υπόλοιποι ότι ανέπτυξε ενδομητρίωση, γιατί δεν έμεινε έγκυος έγκαιρα.

Η αντιμυλέριαν ορμόνη ΑΜΗ παράγεται από τα μικρά ωοθυλάκια της ωοθήκης. Είναι εξαιρετικά χρήσιμη για να εκτιμήσουμε την εναπομένουσα γονιμότητα μιας γυναίκας. Δεν αποτελεί δείκτη του αριθμού των καλών ωαρίων στην ωοθήκη, ούτε μπορεί να προβλέψει μια αποβολή. Υπέρβαρες γυναίκες μπορεί να έχουν και 30% χαμηλότερα επίπεδα ΑΜΗ από τα αντίστοιχα της ηλικίας τους. Το μεγάλο πλεονέκτημα της ΑΜΗ είναι ότι μπορεί να μετρηθεί σε οποιαδήποτε μέρα του κύκλου.

Τα ινομυώματα είναι καλοήθεις όγκοι του μυός της μήτρας. Είναι συχνά σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας και μία στις τρεις γυναίκες 40 ετών έχει ινομυώματα. Πολλές γυναίκες με ινομυώματα συλλαμβάνουν, κυοφορούν και γεννούν χωρίς πρόβλημα. Μπορούν όμως να προκαλέσουν υπογονιμότητα, όταν είναι μεγάλα και μετατοπίζουν τις ωοθήκες, όταν είναι κοντά στη μητρική κοιλότητα, παραμορφώνοντας τη, και όταν μεγαλώνουν κοντά στη περιοχή, που η σάλπιγγα εισέρχεται στη μήτρα, αποφράζοντας τη.

Ο σπερματικός πόρος περιβάλλεται από ένα φλεβικό δίκτυο. Όταν οι φλέβες στο όσχεο διαστέλλονται το αίμα σ’ αυτές ρέει αργά και έτσι αυξάνεται η θερμοκρασία του όρχη. Αυτός πιστεύεται ότι είναι ο κύριος τρόπος επίδρασης της κοιρσοκήλης στη σπερματογένεση. Βέβαια αυτή η εξήγηση δεν είναι αποδεκτή από όλους τους ανδρολόγους. Πολλοί άνδρες με κιρσοκήλη είναι γόνιμοι και πολλοί υπογόνιμοι άνδρες δεν έχουν κιρσοκήλη.

Οι περισσότερες υπέρβαρες γυναίκες είναι γόνιμες. Εν τούτοις η παχυσαρκία μπορεί να έχει σχέση με το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών και επομένως ανώμαλη παραγωγή ορμονών και πιθανώς ανωορρηξία. Γενικά όσο πιο κοντά είναι μια γυναίκα στο ιδανικό βάρος για το ύψος της, τόσο καλύτερα δουλεύουν οι ωοθήκες. Πολλές φορές ακόμα και μικρή απώλεια βάρους, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά.

Μερικές γυναίκες μεγαλύτερες των 30 ετών, οι οποίες σταματούν το αντισυλληπτικό χάπι μπορεί να χρειαστούν μερικούς μήνες παραπάνω για να μείνουν έγκυος. Το πρόβλημα είναι παροδικό και δεν έχει ευρεθεί σταθερά στις μελέτες που έχουν γίνει.
Στις περιπτώσεις όμως που η γυναίκα παίρνει το χάπι για να ρυθμίσει τον κύκλο της, δηλαδή για να θεραπεύσει κάποιο υφιστάμενο ορμονικό πρόβλημα και όχι για αντισύλληψη, όταν σταματήσει το χάπι μπορεί να επανεμφανιστεί το πρόβλημα.
Υπάρχει η αντίληψη στον κόσμο ότι οι γυναίκες, οι οποίες έχουν πάρει το αντισυλληπτικό χάπι για πολλά χρόνια, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να μην έχουν περίοδο όταν σταματήσουν το χάπι. Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια .
Όσον αφορά τις πυελικές φλεγμονές έχει βρεθεί ότι οι γυναίκες που παίρνουν το αντισυλληπτικό χάπι έχουν 50% λιγότερες πιθανότητες να πάθουν βλάβη στις σάλπιγγες. Είναι πολύ πιθανόν ότι η προγεστερόνη που υπάρχει στο χάπι, να καθιστά την τραχηλική βλέννη πιο δύσκολα διαπερατή στα μικρόβια. Επομένως το χάπι ελαττώνοντας τις πυελικές φλεγμονές, βοηθά στο να μην εμφανίσουν υπογονιμότητα νεαρές γυναίκες, όταν θελήσουν να αποκτήσουν παιδιά.

Τα φάρμακα της διέγερσης των ωοθηκών είναι εξαιρετικά ασφαλή, χρησιμοποιούνται για πολλά χρόνια και δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία.
Ιδιαίτερα δεν έχει αναφερθεί αυξημένη συχνότητα καρκίνου των ωοθηκών.
Όσον αφορά το καρκίνο του στήθους προσεκτικές μελέτες έδειξαν ότι γυναίκες που δεν έχουν αποκτήσει παιδιά έχουν υψηλότερα ποσοστά καρκίνου του στήθους από το γενικό πληθυσμό, ανεξάρτητα από το αν έχουν υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση ή όχι. Γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση και έχουν αποκτήσει παιδιά έχουν τα ίδια ποσοστά με το γενικό πληθυσμό.
Ορισμένες γυναίκες φοβούνται ότι οι διεγέρσεις των ωοθηκών μπορεί να προκαλέσουν πρόωρη εμμηνόπαυση, αλλά αυτό είναι κάτι που δεν ισχύει.

Είναι αλήθεια ότι περισσότερες βλαστοκύστεις από ότι έμβρυα 2-3 ημερών θα εμφυτευθούν. Επειδή όμως δεν εξελίσσονται στο εργαστήριο όλα τα έμβρυα σε βλαστοκύστεις, υπάρχει ο κίνδυνος ορισμένες γυναίκες να μην έχουν καθόλου έμβρυα για εμβρυομεταφορά. Έτσι αν συνυπολογίσουμε και τις γυναίκες που δεν θα κάνουν εμβρυομεταφορά, τα συνολικά ποσοστά κυήσεων είναι τα ίδια.

Δεν υπάρχει περιορισμός ως προς τον αριθμό των κύκλων, που μπορεί να κάνει ένα ζευγάρι. Έχει τόσους κύκλους όσους επιθυμεί. Επειδή όμως κάθε προσπάθεια συνοδεύεται από σωματική, οικονομική και συναισθηματική φόρτιση, συνιστάται μετά από προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης να ακολουθούν 3 μήνες ανάπαυσης. Έχει βρεθεί, ότι όταν γίνονται προσπάθειες κάθε μήνα, οι ωοθήκες απαιτούν μεγαλύτερες δόσεις φαρμάκων για να κατεβάσουν λιγότερα ωάρια.

Το τσόφλι του ωαρίου είναι μια σχετικά παχιά και ανθεκτική μεμβράνη που λέγεται διαφανής ζώνη (zona pellucida). Σε περιπτώσεις ανδρικής υπογονιμότητας η πιθανότητα που έχει ένα σπερματοζωάριο να διαπεράσει την διαφανή ζώνη και να γονιμοποιήσει το ωάριο είναι πολύ μικρή. Γι’ αυτό κατασκευάσθηκαν μικροχειριστήρια (micromanipulators) που επιτρέπουν την πραγματοποίηση διαφόρων περίπλοκων μικροχειρουργικών επεμβάσεων στο ωάριο με μεγέθυνση από 100 έως 600 φορές. Συνήθως περιλαμβάνουν ένα σύστημα που καταλήγει σε ειδική πιπέτα, που συγκρατεί το ωάριο και ένα άλλο σύστημα, που με ένα βελόνι μπορεί να τρυπήσει την διαφανή ζώνη του ωαρίου και να εξασφαλίσει την είσοδο ενός σπερματοζωαρίου. Η διάμετρος αυτών των πιπετών είναι 10 φορές λεπτότερη από της τρίχας (διάμετροι από 5μm έως 150μm).

Η παιδιατρική παρακολούθηση των παιδιών που γεννήθηκαν μετά από ICSI είναι πολύ ενθαρρυντική. Τα ποσοστά των γενετικών ανωμαλιών είναι παρόμοια με αυτά των παιδιών που γεννιούνται μετά από IVF. Παρόλα αυτά τα αποτελέσματα κάθε νέας τεχνικής πρέπει να καταγράφονται και να παρακολουθούνται μακροχρόνια. Υπάρχουν ορισμένες γενετικές αλλαγές στο ανδρικό χρωμόσωμα Ψ, που θα μπορούσαν να μεταδοθούν στο έμβρυο. Εάν μεν γεννηθεί κορίτσι δεν υπάρχει πρόβλημα, αν γεννηθεί αγόρι θα μπορούσε να έχει το ίδιο πρόβλημα υπογονιμότητας με το πατέρα του.

Η χρήση ωαρίου μιας γυναίκας για να επιτύχουμε εγκυμοσύνη σε μια άλλη γυναίκα, λέγεται δωρεά ωαρίου.

Αυτή η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί, είτε επειδή μια γυναίκα δεν παράγει ωάρια είτε γιατί τα ωάρια της φέρουν κάποια γενετική πάθηση.
Γυναίκες που πάσχουν από ανεπάρκεια των ωοθηκών, λόγω του συνδρόμου Turner, ή λόγω δυσγένεσης, καθώς και εκείνες, που οι ωοθήκες τους καταστράφηκαν από ακτινοβολία, χημειοθεραπεία η χειρουργικά αποτελούν τις καλύτερες υποψήφιες για ξένα ωάρια.
Πρώιμη εμμηνόπαυση, αυτοάνοσα νοσήματα και πολλαπλές αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης (αποτυχία γονιμοποίησης των ωαρίων ή εξέλιξης των εμβρύων) αποτελούν επίσης ενδείξεις για την εφαρμογή αυτής της μεθόδου. Μερικές γυναίκες που είναι φορείς γενετικών παθήσεων, που μεταβιβάζονται στο μωρό από το ωάριο, όπως η χορεία του Huntington και η μυϊκή δυστροφία του Duchenne επιλέγουν να αποκτήσουν ένα υγιές παιδί χρησιμοποιώντας ξένο ωάριο.

Αυτή η τεχνική εφαρμόστηκε για πρώτη φορά από την ομάδα μας στο νοσοκομείο Hammersmith, στο Λονδίνο το 1990. Σκοπός της είναι, η διάγνωση ορισμένων παθήσεων στο έμβρυο, πριν ακόμη αυτό τοποθετηθεί στη μήτρα. Το ζευγάρι υποβάλλεται σε μια συνεδρία εξωσωματικής γονιμοποίησης ακόμα και αν δεν υπάρχει πρόβλημα γονιμότητας. Τα έμβρυα που προκύπτουν, εξετάζονται για τη γενετική πάθηση πού έχουν οι γονείς. Έτσι μια κύηση ξεκινά με την βεβαιότητα ότι το έμβρυο είναι υγιές και η γυναίκα δεν θα χρειαστεί να τη διακόψει αργότερα.

Μια εξαιρετικά ενθαρρυντική νέα τεχνική, που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια, είναι η κατάψυξη ωαρίων (πριν αυτά γονιμοποιηθούν σχηματίζοντας έμβρυα). Αφορά γυναίκες, οι οποίες κατά την διάγνωση του καρκίνου είναι ανύπαντρες και έτσι τα ωάριά τους δεν μπορούν να γονιμοποιηθούν με το σπέρμα του συζύγου τους. Το 1997, για πρώτη φορά παγκοσμίως, επιτεύχθηκε ανθρώπινη κύηση με χρήση κατεψυγμένων ωαρίων και έκτοτε έχουν αναφερθεί και μερικές άλλες κυήσεις. Η παλαιά τεχνική της αργής κατάψυξης παρουσίαζε πολλές δυσκολίες. Το ωάριο είναι το μεγαλύτερο κύτταρο του ανθρώπου και κατά την κατάψυξη και απόψυξη κρύσταλλοι πάγου σχηματίζονταν με αποτέλεσμα την καταστροφή του ωαρίου.
Η καινούργια τεχνική της υαλοποίησης των ωαρίων (vitrification) είναι εξαιρετικά γρήγορη και έχει αντιμετωπίσει επιτυχώς το πρόβλημα που αναφέραμε.
Μέχρι στιγμής αναφέρονται στη βιβλιογραφία οι γεννήσεις οκτώ παιδιών από κατεψυγμένα ωάρια σε γυναίκες με καρκίνο.

Από τη διαδικασία απόψυξης επιβιώνει περίπου το 90-95% των ωαρίων. Όταν τα ωάρια αυτά γονιμοποιηθούν, τα αποτελέσματα είναι συγκρίσιμα με αυτά των φρέσκων ωαρίων. Όπως και με την εξωσωματική γονιμοποίηση, τα ποσοστά επιτυχίας συνδέονται με
την ηλικία της γυναίκας κατά την κατάψυξη. Όσο νεότερες είναι οι γυναίκες, τόσο υψηλότερα είναι τα ποσοστά εγκυμοσύνης.

Συνολικά οι γυναίκες με υπογονιμότητα έχουν τον ίδιο κίνδυνο να προσβληθούν από καρκίνο με τις γόνιμες γυναίκες. Εξαίρεση αποτελεί ο καρκίνος του ενδομητρίου, που εμφανίζει αυξημένη συχνότητα σε γυναίκες με ανωορρηξία και ανεξήγητη υπογονιμότητα. Δεν έχει διαπιστωθεί αυξημένη συχνότητα με τη χρήση των φαρμάκων, ούτε με τις τεχνικές της IVF.

Σε γυναίκες, οι οποίες αλλάζουν συχνά σύντροφο, τα ενδομήτρια σπιράλ μπορεί να δημιουργήσουν φλεγμονές, με αποτέλεσμα να βουλώσουν οι σάλπιγγες . Σε αύτη την περίπτωση μπορεί να εμφανιστεί κάποιο πρόβλημα γονιμότητας. Το σπιράλ αποτελεί ιδανική μορφή αντισύλληψης για γυναίκες σε μονογαμική σχέση, οι οποίες θέλουν να επιμηκύνουν το χρονικό διάστημα ανάμεσα σε δύο εγκυμοσύνες.

Εάν το στρες είναι τόσο πολύ σοβαρό μπορεί να επηρεάσει τον κύκλο της γυναίκας. Είναι γνωστό ότι οι γυναίκες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν είχαν περίοδο. Η προκαλούμενη ανωορρηξία μπορεί να έχει σχέση με την υπογονιμότητα.
Μια άλλη επίδραση του σοβαρού στρες είναι και η ελάττωση της σεξουαλικής επιθυμίας και επαφής. Με αυτό τον τρόπο ελαττώνονται οι πιθανότητες εγκυμοσύνης.
Συνηθέστερο είναι, το στρες να είναι μια ενοχλητική συνέπεια της υπογονιμότητας.

Το αντίθετο. Υπάρχουν πολλές μελέτες που δείχνουν ότι όσο συχνότερα έχει επαφές το ζευγάρι, τόσο μειώνεται ο χρόνος που απαιτείται για να συλλάβει η γυναίκα. Εκείνο που είναι σημαντικό, είναι τα σπερματοζωάρια να βρίσκονται κοντά στο ωάριο, όταν θα συμβεί η ωορρηξία. Στα περισσότερα ζευγάρια σεξουαλική επαφή κάθε 36 με 48 ώρες γύρω στην ωορρηξία, δίνει την μεγαλύτερη πιθανότητα μίας εγκυμοσύνης.

Η γονιμότητα δεν συνδέεται με την σεξουαλική ευχαρίστηση. Εξάλλου μην ξεχνάμε ότι εγκυμοσύνη μπορεί να συμβεί μετά από σπερματέγχυση ή βιασμό.

Εφόσον η εκσπερμάτωση συμβαίνει μέσα στον κόλπο της γυναίκας δεν υπάρχει οποιαδήποτε ειδική στάση, η οποία να αυξάνει τις πιθανότητες της εγκυμοσύνης.

Η κίνηση των ενεργών σπερματοζωαρίων μέσα στην τραχηλική βλέννη και προς τα πάνω, δεν εξαρτάται από το πόσο θα μείνει ξαπλωμένη η γυναίκα μετά την επαφή.

Tα πρόδρομα γενετικά κύτταρα συνεχίζουν να διαιρούνται και στο πέμπτο μήνα της ενδομήτριας ζωής το έμβρυο έχει επτά εκατομμύρια ωάρια στις ωοθήκες του. Από αυτά τα ωάρια τα μισά θα πεθάνουν μέχρι να γεννηθεί και στην εφηβεία θα έχουν επιβιώσει μόνο 200.000-500.000 ωάρια. Η γυναίκα κατά την αναπαραγωγική της ζωή θα χρειαστεί 400-500 ωάρια.

Ο χρόνος που τα ωάρια παραμένουν στην ωοθήκη, είναι πολύ σημαντικός. Τα πρόδρομα γεννητικά κύτταρα και τα αρχικά ωάρια είναι πολύ ευαίσθητα στη δράση περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως η ακτινοβολία και τα φάρμακα. Τα ωάρια, που θα ελευθερωθούν στις τελευταίες ωορρηξίες μιας γυναίκας, θα έχουν μείνει στην ωοθήκη για 40 και πλέον χρόνια, πιθανόν υφιστάμενα τη δυσμενή επίδραση του περιβάλλοντος όλο αυτό το διάστημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πιστεύουμε, ότι μια γυναίκα μεγαλύτερης ηλικίας διατρέχει αυξημένο κίνδυνο, να γεννήσει ένα παιδί με γενετικά προβλήματα.

Ωορρηξία είναι η διαδικασία που συμβαίνει  μια φορά σε κάθε έμμηνο κύκλο όταν οι ορμονικές μεταβολές της γυναίκας  προκαλούν μια ωοθήκη να απελευθερώσει ένα ωάριο. Η ωορρηξία συμβαίνει συνήθως 12-16 ημέρες πριν αρχίσει η επόμενη περίοδος. Κατά την διάρκεια του πρώτου μέρους του κάθε κύκλου, ένα από τα ωάρια μεγαλώνει και ωριμάζει. Καθώς το ωάριο μπορεί να γονιμοποιηθεί μέχρι 24 ώρες μετά την ωορρηξία, εάν αυτό δεν προκύψει τελικά, το εσωτερικό της μήτρας αποβάλλεται μαζί και με το ωάριο και τότε είναι που ξεκινά ο επόμενος κύκλος περιόδου.

Ένα ωάριο επιζεί μέχρι 24 ώρες ενώ το σπερματοζωάριο μπορεί να παραμείνει ενεργό μέχρι και πέντε ημέρες. Ετσι δημιουργείτε ένα συνολικό «παράθυρο γονιμότητας» που είναι περίπου 6 ημέρες , λαμβάνοντας υπόψιν την διάρκεια ζωής και των ωαρίων και των σπερματοζωαρίων. Οι ημέρες κατά την διάρκεια του κάθε κύκλου που μια γυναίκα είναι πιο γόνιμη και επομένως είναι πιθανόν να μείνει έγκυος , είναι η ημέρα της ωορρηξίας και η -1-2 προηγούμενες. Βέβαια καθώς οι γυναίκες δεν έχουν όλες τον ίδιο κύκλο , η κάθε μία θα πρέπει να υπολογίζει τις δικές της γόνιμες ημέρες βάσει του προσωπικού της κύκλου περιόδου και όχι πχ την 14 ημέρα που είναι ο μέσος όρος που προκύπτει βάσει στατιστικών.

Όταν το ωάριο εγκαταλείψει την ωοθήκη πρέπει να βρει το δρόμο του προς τη σάλπιγγα. Αν αυτό συμβαίνει παθητικά ή αν ενεργητικά η σάλπιγγα συλλαμβάνει το ωάριο δεν το ξέρουμε. Το δεύτερο είναι πιο πιθανό, γιατί η άκρη της σάλπιγγας φέρει απολήξεις, που μοιάζουν με δάχτυλα και λέγονται κροσσοί. Οι κροσσοί βοηθούν στη μετακίνηση του ωαρίου μέσα στη σάλπιγγα προς τη μήτρα. Σε περίπτωση βλάβης τους υπάρχει αυξημένος κίνδυνος το έμβρυο να κολλήσει στη σάλπιγγα και έτσι να έχουμε εξωμήτρια κύηση. Τα κοκκιώδη κύτταρα, τα οποία στην ωορρηξία περιβάλλουν το ωάριο σαν ένα φωτοστέφανο, το βοηθούν να βρει τη σάλπιγγα, γιατί είναι κολλώδη και κολλούν στη σάλπιγγα. Αν το ωάριο δε τα καταφέρει να μπει στη σάλπιγγα τότε χάνεται στη κοιλιά και αποσυντίθεται.

Είναι δύο σωληνάκια μήκους 11 εκατοστών, τα οποία προεξέχουν από το σώμα της μήτρας προς τις ωοθήκες. Τα άκρα τους καταλήγουν σε αποφυάδες, που λέγονται κροσσοί και βρίσκονται σε επαφή με τις ωοθήκες. Στο εσωτερικό τους ειδικά τριχωτά κύτταρα μετακινούν το γονιμοποιημένο ωάριο προς τη μήτρα και τα σπερματοζωάρια προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αυτή η μετακίνηση του εμβρύου προς τη μήτρα, εξαρτάται επίσης και από τις συσπάσεις, που κάνει το τοίχωμα της σάλπιγγας. Όπως είπαμε βλάβη της σάλπιγγας μπορεί να προκαλέσει υπογονιμότητα και εξωμήτρια κύηση.

Η μήτρα είναι ένα μυώδες όργανο, το οποίο συνήθως έχει μήκος 7,5 εκατοστά και πλάτος 5 εκατοστά. Το σχήμα της μοιάζει με αχλάδι και στο κέντρο της υπάρχει μια κοιλότητα. Η μήτρα χωρίζεται σε τρία μέρη: το σώμα, τον θόλο και τον τράχηλο. Η κοιλότητα της μήτρας καλύπτεται (ή “φοδράρεται”) από ένα ειδικό ιστό, που λέγεται “ενδομήτριο”.

Η κάθε γυναίκα ακόμα και προτού γεννηθεί έχει εκατομμύρια ωάρια στις δυο ωοθήκες . Ο αριθμός αυτών που επιβιώνουν μέχρι την γέννηση και την εφηβεία είναι περίπου 200.000-500.000 και από αυτά μόνο τα 400-500 ωριμάζουν κατά την διάρκεια της ζωής της. Αυτά ξεκινούν να απελευθερώνονται στην εφηβεία όπου ξεκινάει ουσιαστικά και ο κύκλος της περιόδου της γυναίκας και σε κάθε μήνα απελευθερώνεται ένα συνήθως ωάριο. Η διαδικασία του κύκλου της γυναίκας ολοκληρώνεται με την εμμηνόπαυση , την διακοπή δηλαδή της περιόδου. Το ενδομήτριο είναι ένα χιτώνας , που είναι το εσωτερικό της μήτρας και κάθε μήνα προετοιμάζεται για να δεχθεί το έμβρυο. Εάν τελικά κανένα ωάριο δεν γονιμοποιηθεί , ο χιτώνας αποβάλλεται μαζί με ποσότητα αίματος και αυτό είναι ουσιαστικά αυτό που βιώνουν σαν ‘περίοδο’ οι γυναίκες στον κύκλο τους.

Στην εγκυμοσύνη το έμβρυο και στη συνέχεια ο πλακούντας παράγουν χοριακή γοναδοτροπίνη. Το μόριο αυτής της ορμόνης μοιάζει τόσο πολύ με αυτό της LH, που το ωχρό σωμάτιο δε μπορεί να το ξεχωρίσει. Συνεχίζει λοιπόν να παράγει προγεστερόνη, που κρατά το ενδομήτριο στη θέση του και η γυναίκα δεν βλέπει περίοδο.

Οι όρχεις για τον άνδρα είναι ότι οι ωοθήκες για την γυναίκα. Κρέμονται έξω από το σώμα σε μια σακούλα που λέγεται όσχεο. Αποτελούνται από χιλιάδες μικροσκοπικά σωληνάρια που είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο και πάρα πολύ περιελιγμένα μεταξύ τους, τα ονομαζόμενα σπερματικά σωληνάρια. Αυτά σχηματίζουν ένα δίκτυο σωλήνων που καταλήγουν σε διαρκώς μεγαλύτερα, μέχρι να φθάσουν στην επιδιδυμίδα. Η επιδιδυμίδα είναι επίσης πολύ περιελιγμένη και το μήκος της θα μπορούσε να φτάσει τα 12 μέτρα αν τη ξετυλίγαμε. Χρησιμεύει όχι μόνο στο να μεταφέρει τα σπερματοζωάρια, αλλά και για να τα ωριμάζει. Όταν τα σπερματοζωάρια εγκαταλείψουν την επιδιδυμίδα έχουν αποκτήσει τη δυνατότητα να κινούνται από μόνα τους και να γονιμοποιήσουν το ωάριο. Απόφραξη της επιδιδυμίδας θα είχε σαν αποτέλεσμα, την παγίδευση των σπερματοζωαρίων στον όρχη. Η επιδιδυμίδα καταλήγει στο σπερματικό πόρο, ο οποίος είναι ένας μυώδης σωλήνας διαμέτρου 4 χιλιοστών. Με τις συσπάσεις του τα σπερματοζωάρια εγκαταλείπουν το όσχεο και γρήγορα μεταφέρονται στην ουρήθρα. Ο σπερματικός πόρος μπορεί εύκολα να ψηλαφηθεί στο όσχεο.

Οι όρχεις επίσης παράγουν τεστοστερόνη που είναι η ανδρική ορμόνη. Αυτή παράγεται στα λεγόμενα κύτταρα Leydig υπό την επίδραση της LH. Η FSH διεγείρει τα σπερματοφόρα σωληνάρια να παράγουν σπερματοζωάρια.

Το σπέρμα αποτελείται από τα σπερματοζωάρια και τις εκκρίσεις των επικουρικών γεννητικών αδένων, δηλαδή του προστάτη και των σπερματικών κύστεων. Αυτές οι εκκρίσεις είναι απαραίτητες για να δώσουν ενέργεια στα σπερματοζωάρια. Βλάβη του προστάτη και των σπερματικών κύστεων μπορεί να προκαλέσει υπογονιμότητα. Τα σπερματοζωάρια στην αρχή σχηματίζουν μια στερεή μάζα που μοιάζει με ζελέ. Συνήθως ρευστοποιούνται μέσα σε 30 λεπτά και τότε τα σπερματοζωάρια ελευθερώνονται στο γεννητικό σύστημα της γυναίκας.

Γιατί τα σπερματοζωάρια εκτελούν μια πολύ επικίνδυνη αποστολή και τα περισσότερα θα πεθάνουν πριν φτάσουν στο ωάριο. Κατ’ αρχήν ένας μεγάλος αριθμός θα κυλήσει έξω από το κόλπο. Αυτό είναι φυσιολογικό, αλλά πολλά ζευγάρια αγχώνονται νομίζοντας ότι κάνουν κάποιο λάθος. Η οξύτητα του κόλπου είναι επίσης εχθρική για τα σπερματοζωάρια. Ίσως φανεί οξύμωρο ότι η φύση έκανε τον κόλπο όξινο. Αυτό όμως προστατεύει τη μήτρα και τις σάλπιγγες από φλεγμονές, γιατί τα περισσότερα μικρόβια δεν επιβιώνουν σε όξινο περιβάλλον.

Περίπου 5% από τα σπερματοζωάρια φθάνουν στη τραχηλική βλέννη. Εδώ προστατεύονται από τα όξινα υγρά του κόλπου, αλλά και από τα φαγοκύτταρα της γυναίκας. Τα φαγοκύτταρα είναι λευκά αιμοσφαίρια, τα οποία προστατεύουν το σώμα από μικρόβια και ξένα σώματα. Κατά την ωορρηξία η τραχηλική βλέννη είναι πολύ φτωχή σε φαγοκύτταρα. Μια άλλη μυστηριώδης διαδικασία λαμβάνει χώρα κατά την επαφή του σπερματοζωαρίου με τη βλέννη, η οποία λέγεται ενεργοποίηση του σπερματοζωαρίου. Κατ’ αυτήν το σπερματοζωάριο χάνει το ακρόσωμα του. Μόνο μετά την ακροσωμιακή αντίδραση όπως αλλιώς λέγεται, έχει τη δυνατότητα να γονιμοποιήσει το ωάριο. Τα σπερματοζωάρια έχουν βρεθεί στη σάλπιγγα μέσα σε 5-10 λεπτά από την εκσπερμάτιση. Η τραχηλική βλέννη δρα σα δεξαμενή σπερματοζωαρίων, ελευθερώνοντας τα σταδιακά. Τα σπερματοζωάρια επιβιώνουν τουλάχιστον 72 ώρες στη τραχηλική βλέννη.

Μόνον 1-2 εκατομμύρια φτάνουν στη μήτρα και από αυτά υπολογίζεται ότι περίπου 200 σπερματοζωάρια θα πλησιάσουν το ωάριο.

Η συνάντηση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο γίνεται στο ληκιθικό τμήμα της σάλπιγγας, το οποίο βρίσκεται κοντά στην ωοθήκη. Η γονιμοποίηση είναι μια ολόκληρη διαδικασία που διαρκεί σχεδόν 24 ώρες. Για να γίνει σωστά το ωάριο πρέπει να είναι ώριμο. Το ώριμο ωάριο έχει το κατάλληλο γενετικό υλικό και όλη η χημεία του είναι έτοιμη και προσαρμοσμένη στις αλυσιδωτές αντιδράσεις, που θα ξεκινήσουν με την είσοδο του σπερματοζωαρίου. Επίσης διαθέτει μηχανισμούς, οι οποίοι θα μπλοκάρουν την είσοδο παραπάνω του ενός σπερματοζωαρίων, ώστε να μη διαταραχθεί η γενετική ισορροπία.
Μετά τη γονιμοποίηση το γενετικό υλικό του σπερματοζωαρίου ενώνεται με αυτό του ωαρίου και δημιουργείται το νέο έμβρυο, που φέρει μοναδικά χαρακτηριστικά. Τις επόμενες 24 ώρες το έμβρυο θα διαιρεθεί στα δύο κύτταρα. Κάθε κυτταρική διαίρεση συμβαίνει ανά 15 ώρες περίπου. Το έμβρυο τη δεύτερη μέρα έχει 4 κύτταρα και τη τρίτη μέρα 8. Στο στάδιο των οκτώ κυττάρων το έμβρυο έχει πολυδύναμα κύτταρα. Αυτά έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε όλους τους ιστούς του σώματος. Απλά αν μπορούσαμε να σπάσουμε το έμβρυο στα κύτταρα του και να βάλουμε κάθε κύτταρο σε ένα καινούργιο τσόφλι, θα δημιουργούσαμε οκτώ πανομοιότυπα έμβρυα.
Αυτός είναι ο μηχανισμός που εμφανίζονται πανομοιότυπα δίδυμα, όταν για κάποιο λόγο το έμβρυο διαιρεθεί στα δύο. Πολλές φορές στην εξωσωματική γονιμοποίηση βλέπουμε έμβρυα που έχουν λιγότερα ή και ένα μόνο κύτταρο, που όμως καταλήγουν σε κύηση και τη γέννηση ενός υγιούς παιδιού, γιατί τα κύτταρα έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε όλες τους τύπους κυττάρων.

Το έμβρυο φτάνει στη μήτρα τη τέταρτη μέρα μετά τη γονιμοποίηση. Σ’ αυτή τη φάση έχει 64-100 κύτταρα. Το 85% των κυττάρων θα γίνει ο πλακούντας και οι μεμβράνες, ενώ το έμβρυο θα μεγαλώσει από μια μικρή ομάδα κυττάρων, η οποία λέγεται εσωτερική κυτταρική μάζα. Στη μήτρα το έμβρυο κολυμπάει για δύο με τρεις μέρες ακόμα. Σ’ όλο αυτό το διάστημα τα κύτταρα διαιρούνται και πολλαπλασιάζονται σε αριθμό, αλλά το μέγεθος του εμβρύου είναι το ίδιο, γιατί δεν έχει ακόμη εκκολαπτεί. Μοιάζει με μια μπάλα κυττάρων που στο μέσο της έχει μια κοιλότητα με υγρό και λέγεται βλαστοκύστη.

Το έμβρυο αρχίζει να μεγαλώνει σε μέγεθος 6-7 μέρες μετά τη γονιμοποίηση, όταν αρχίζει να εμφυτεύεται στο ενδομήτριο. Το πώς ακριβώς συμβαίνει η εμφύτευση δεν είναι γνωστό. Για την πλήρη διερεύνηση της συγκεκριμένης διαδικασίας διεξάγεται εντατική έρευνα και ελπίζουμε να δούμε σημαντική  πρόοδο στα επόμενα χρόνια.

Καινούργιες έρευνες δείχνουν, ότι το έμβρυο κυλά στο τοίχωμα της μήτρας, συνεχώς επιβραδυνόμενο από ουσίες που παράγει η μήτρα. Μοιάζει με μια μπάλα του τένις που κυλά σε ένα τραπέζι με σιρόπι. Κάπου σταματά και αρχίζει η εμφύτευση. Είναι η μοναδική περίπτωση που ένα ξένο σώμα δεν απορρίπτεται ανοσολογικά από τον ανθρώπινο οργανισμό, σαν οποιοδήποτε άλλο μόσχευμα. Φαίνεται πως το έμβρυο έχει κάποιο έλεγχο στην όλη διαδικασία μέσω της παραγωγής της χοριακής γοναδοτροπίνης (hCG). Αυτή η ορμόνη όπως είπαμε, δρα στο ωχρό σωμάτιο για τη παραγωγή προγεστερόνης και επίσης στο ενδομήτριο για να δεχθεί το έμβρυο. Η ανάπτυξη των εμβρύων σε αυτό το στάδιο είναι πολύ ευαίσθητη και τουλάχιστον 40% αποβάλλονται χωρίς να ξέρουμε το λόγο. Ακόμα περισσότερα αποβάλλονται κατά τη περίοδο.

Αν η περίοδος είναι βαρύτερη από το σύνηθες και με μικρή καθυστέρηση, μπορεί μια αρχόμενη εγκυμοσύνη να αποβάλλεται. Είναι σημαντικό για λόγους πρόγνωσης να ξέρουμε αν όντως έχει γίνει σύλληψη. Συνιστούμε να γίνει εξέταση hCG. Στην περίπτωση που αποδειχθεί θετική και η κύηση δεν προχωρήσει, μιλάμε για βιοχημική εγκυμοσύνη.

Κατά μέσο όρο ένα φυσιολογικό γόνιμο ζευγάρι ηλικίας 25 ετών με συχνή σεξουαλική επαφή έχει 25% πιθανότητα να συλλάβει κάθε μήνα. Τα περισσότερα από αυτά τα ζευγάρια (80-85%) μέσα σ’ ένα χρόνο θα έχουν κατορθώσει να συλλάβουν. Στη τριετία το 90% των γόνιμων ζευγαριών θα έχει συλλάβει. Η χρονική διάρκεια που το ζευγάρι προσπαθεί, λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη όταν οργανώνονται μελέτες, για να δούμε αν ένα φάρμακο ή μια θεραπεία της υπογονιμότητας είναι καλύτερα από κάποια άλλα. Πάντοτε στις μελέτες χρησιμοποιούμε ζευγάρια, τα οποία προσπαθούν να συλλάβουν τουλάχιστον για τρία χρόνια.